Kościół późnorenesansowy zbudowany w latach 1617-1626, murowany, wzniesiony z fundacji Piotra Wiesiołowskiego. Wewnątrz późnobarokowe wyposażenie fundowane przez Jana Klemensa Branickiego.

Pierwotnie świątynia miała charakter późnogotycki z elementami   renesansu. Ściany Kościoła pokryte są polichromią z 1751 roku wykonaną przez Antoniego Herliczkę.

Ołtarz główny jest drewniany, pokryty białą polichromią ze złoceniami. Nad ołtarzem wisi obraz Wniebowzięcia NMP, namalowany przez artystę barokowego, tworzącego na dworze Branickich, Augusta Mirysa. Nad obrazem widnieje oko Opatrzności Bożej. Niżej mensa z tabernakulum. Po obu stronach ołtarza głównego znajdują się rzeźby św. Piotra i Pawła z 1751 roku autorstwa Jakuba Fontany lub Jana Jakuba Plerscha. Oprócz ołtarza głównego w kościele znajduje się ołtarz Jezusa Ukrzyżowanego. Na ścianie Starego Kościoła wisi także  Epitafium Izabelli Branickiej. Jest to haftowana tkanina w pięknej ramie z 1811 roku, wykonana przez przyjaciółkę "Pani Krakowskiej". Na szczycie Epitafium znajduje się alabastrowy wazon, zawierający pamiątki drogie sercu Izabelli. W świątyni znajdują się też późnobarokowe organy ufundowane przez Jana Klemensa Branickiego i zbudowane w 1753 roku przez Antoniego Wierzbowskiego z Warszawy.

Na ścianach Starego Kościoła Farnego wiszą trzy tablice. Pierwsza to tablica upamiętniająca fundację kościoła z 1617 roku o treści "Na cześć Boga Najwyższego Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i Wszystkich świętych, świątynię od fundamentów wzniósł Piotr Wiesiołowski marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta kowieński, tykociński". Druga to tablica pamiątkowa Franciszka Karpiźskiegoo treści "W tym Kościele po raz pierwszy zabrzmiały "Pieśni Nabożne" Franciszka Karpińskiego.  Tablica została ufundowana w 175 rocznicę śmierci poety. Trzecia to tablica z informacją o konsekracji świątyni w drugą niedzielę po Wielkanocy w 1664 roku.

Kościół stanowił mauzoleum rodzinne rodu Gryfitów - Branickich. Nagrobek po prawej stronie ołtarza poświęcony jest pamięci babki i ojca Jana Klemensa – pochowane są tu serca: marszałkowej koronnej Katarzyny Aleksandry z Czarneckich Branickiej zmarłej w 1698 roku i Stefana Mikołaja Branickiego zmarłego w 1709 roku. Nagrobek ten zbudowany jest z czarnego marmury dębickiego. Nad sarkofagiem kartusz, wykonany z pozłacanej blachy miedzianej, z rodowymi herbami: Gryfem (Branickich), Lisem (Sapiehów) i Łodzią (Czarneckich) oraz koroną. Po obu stronach kartusza aniołki putta trzymające atrybuty przemijania – klepsydrę i ludzką czaszkę. Mauzoleum to ufundowane zostało przez żonę Stefana Mikołaja, a zarazem matkę Jana Klemensa – Katarzynę Scholastykę z Sapiechów Branicką. Drugi nagrobek znajduje się po przeciwnej stronie ołtarza (względem pierwszego nagrobka) i został ufundowany przez Izabellę z Poniatowskich. Nagrobek został wykonany w Rzymie, a następnie przywieziony do Polski. Zbudowany jest z włoskiego różnokolorowego marmuru i złoconego brązu. Pochowane w nim jest serce Jana Klemensa Branickiego zmarłego w 1771 roku. Urna podtrzymywana jest przez herbowe Gryfy, a całość zamyka piramida ze złoconym medalionem z profilem Branickiego. Na nagrobku znajdują się także trofea władzy hetmańskiej (m.in.: hełm z pióropuszem, szabla i buława).

W podziemiach Starego Kościoła znajdują się krypty, wśród nich "krypta fundatorów" w której spoczywają m.in.: Katarzyna Poniatowska (zmarła w 1772 roku, trumna rokokowa, bogato złocona) i Izabella z Poniatowskich Branicka (trumna klasycystyczna z drzewa mahoniowego). W pozostałych kryptach znajdują się trumny abpa Edwarda Roppa (zmarły w 1939 roku, jego trumnę przywieziono do Białegostoku w 1983 roku), biskupa diecezji mińsko-mohylewskiej oraz abpa Edwarda Kisiela (zmarłego w 1993 roku).  

 

 

 

Obok Starego Kościoła Farnego znajduje się o wiele większy neogotycki kościół katedralny, wzniesiony w latach 1900 - 1905  według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego  w stylu neogotyku  nadwiślańskiego. Wierni dostali od władzy carskiej zgodę tylko na rozbudowę istniejącego kościoła ufundowanego przez Wiesiołowskich, ponieważ w ramach polityki rusyfikacji ludności polskiej, nie pozwalano na budowę nowej świątyni. Jednak przybudówka, powstająca w miejscu prezbiterium Starego Kościoła, rozrosła się i to pod okiem władzy carskiej. Od 1985 roku kościół nosi miano Bazyliki Mniejszej  Wniebowzięcia  Najświętszej Maryi Panny. Spoczywa w niej m.in. arcybiskup Romuald Jałbrzykowski
Katedra posiada organy, które pochodzą z 1905r., ufundowane przez byłego marszałka powiatu białostockiego–Jakuba Sakowicza. Zbudowane przez Jakuba Rubowicza z Wilna, a po jego śmierci  dokończone przez Antoniego Szymanowskiego z Warszawy
Bazylika Mniejsza pw. NMP zwana tradycyjnie Kościołem Farnym.