Cmentarz Żydowski przy ulicy Wschodniej Drukuj
Poniedziałek, 04 Listopad 2013 23:29

Początek listopada to w polskiej tradycji czas odwiedzania cmentarzy, chwili modlitwy na grobach bliskich, zadumy i refleksji nad przemijaniem, losem i kondycją człowieka. Są jednak miejsca, na których nikt się nie zatrzyma, nie zapali znicza, nie odmówi  modlitwy. Jednym z takich miejsc jest jedyny zachowany w Białymstoku cmentarz żydowski. O nim jest ten materiał, którego głównym elementem są fotografie autorstwa ucznia kl. II TE Michała Frejtaga wykonane w czerwcu 2013r.
 
Ostatni (z czterech istniejących przed II wojną światową) zachowany w Białymstoku cmentarz żydowski zwany kirkutem został założony około 1890 roku i znajduje się przy ulicy Wschodniej. Jego pierwotna powierzchnia obejmowała ok. 12 ha. Obecnie ogrodzony teren cmentarza zajmuje powierzchnie ok. 10 hektarów. Zachowało się na nim około 6000 nagrobków, wiele zaopatrzonych w macewy – stele nagrobne, na których zachowała się bogata ornamentyka oraz inskrypcje w językach: hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim  i rosyjskim.

W centralnej  części, naprzeciw głównej bramy zlokalizowanej przy ulicy Wschodniej znajduje się obelisk poświęcony ofiarom pogromu żydowskiego jaki miał miejsce w Białymstoku w 1906 roku. Ma on formę czworobocznego słupa wykonanego z czarnego marmuru, na którym wykuto nazwiska 80 ofiar pogromu oraz wiersz znanego poety hebrajskiego Zaelmana Szneura.  Nie jest znany autor oraz czas postawienia pomnika. Nieco dalej znajduje się ohel (hebr. namiot) kryjący grób  zmarłego w 1919 roku rabina Chaima Herza Halperna ufundowany w 1922r. przez białostockich Żydów z Nowego Jorku..
 
Cmentarz funkcjonował do momentu zagłady społeczności białostockich Żydów w 1943r., chociaż ostatni pochówek pochodzi z 1969r.. Po zakończeniu II wojny światowej kirkut pozbawiony opieki niszczał, jego teren częściowo przeznaczono na zabudowę jednorodzinną. Niewiele w położeniu cmentarza zmieniło także przejęcie go przez Skarb Państwa w 1966r. Ta niekorzystna sytuacja zmieniła się na przestrzeni ostatnich kilku lat. Podjęto prace porządkowe na terenie cmentarza, odnowiono ogrodzenie, rozpoczęto oczyszczanie i inwentaryzację nagrobków. Prace te prowadzili  m. in. członkowie  międzynarodowej  organizacji  Akcja Znaku Pokuty - Służba dla Pokoju z Izraela, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy, Anglii, Rosji, uczniowie białostockich szkół.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dwie ostatnie fotografie przedstawiają ohel rabina Chaima Herza Halperna, najdłużej sprawującego tę funkcję rabina Białegostoku. Był on nim przez 63 lata. W sierpniu 2013 roku, już po zrobieniu tych fotografii, został odnowiony i zaopatrzony w  tablicę ku jego czci.
 
 

Obelisk upamiętniający pogrom ludności żydowskiej z 1906 roku. Obok nazwisk ofiar pogromu znajduję się na nim wiersz Zaelmana Szneura. Oto jego fragment (za „Pomniki niepodległości”, praca zbiorowa, Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 2008):

Stój mocno, kolumno smutku, bądź dumna
Jak marmur zroszony krwią i smutkiem.
Gdy zmieniają się państwa i narody, Nie ruszaj się
ze swojego miejsca..
Uderzaj strachem w nich w nocy,
Unoś się nad nimi jak przekleństwo,
Bądź zimnym świadkiem szepczącym o tym,
Co przytrafiło się niewinnym dzieciom..
 

opr. Wojciech Brański
fot. Michał Frejtag, II TE
Zmieniony: Poniedziałek, 04 Listopad 2013 23:51